3 4 2a PRESS Thea op Binnenhof
Thea van Hilten (links) en anderen op het Binnenhof in Den Haag, 1978, om juridische erkenning te eisen. © VARA

Transgender geschiedenis

tentoonstelling Transgendergeschiedenis van Nederland
Aangevraagd door
Stichting Internationaal Homo Lesbisch Informatiecentrum en Archief (IHLIA)
Bijdrage
€ 15.000,00
Werkterrein
geschiedenis en letteren

Van pionieren in de jaren vijftig tot gender- inclusief vandaag. Bekijk op de tentoonstelling Buitengewone geschiedenis. Transgender in Nederland zeventig jaar aan genderdiverse geschiedenis.

Origineel door Tammie Schoots
Bewerkt voor website

Jaren ’50 & ’60: Transvrouw Christine 

De tentoonstelling over de geschiedenis van transgender personen begint in de jaren vijftig. Toen werd voor het eerst een geslachtsveranderende operatie breed uitgemeten in de internationale media. Wie in december van 1952 een krant opensloeg, las over de Amerikaanse transvrouw Christine Jorgensen (1923-1986). In Kopenhagen vond ze een arts bereid om haar te opereren. Toen ze haar verhaal deed in kranten, werd ze overladen met berichten. Eindelijk konden velen een naam geven aan een diepgeworteld gevoel. Ze waren transgender.

2 4 3 PRESS Jorgensen Christine 1952 12 11 Denmark Obverse transascity
Christine Jorgensen tijdens de persconferentie in Kopenhagen in 1952.© Associated Press

Jaren ’70:De eerste genderkliniek

Het stigma rondom genderdiverse personen trok de aandacht van arts Otto de Vaal (1916-1993), later bekend als ‘de transendokter’. Zijn patiënten vertelden hoe ongelukkig ze in hun lijf waren. Om ze te helpen schreef hij gratis hormonen voor. Maar er bleef iets missen: geslachtsveranderende operaties. Met veel moeite vond hij de chirurg Philip Lamaker (1930-2019) bereid operaties uit te voeren. Een locatie was snel gevonden. Tuberculose nam af en dus stond herstelcentrum het Beatrixoord in Amsterdam leeg. De eerste genderkliniek was geboren.

3 4 1a PRESS interieur poli zuid 1975 04247 c HDC
Poli VU-ziekenhuis, 1975. © Audiovisueel Centrum Vrije Universiteit

Jaren ’90: Op z’n Nederlands

In de jaren negentig ontwikkelde de genderzorg zich in rap tempo. De wachtlijsten waren kort en zorgverzekeraars vergoedden operaties. Maar de minimumleeftijd van achttien jaar voor genderzorg bleef Peggy Cohen-Kettenis (1948) dwarszitten. Als psycholoog onderzocht ze de beleving van jonge transgender kinderen en pubers. Hun genderwens was niet anders dan die van volwassenen. Waarom moesten ze dan hun puberteit uitzitten? Als experiment kreeg in 1991 een groepje jongeren puberteitsremmers toegediend. Er was kritiek uit het buitenland, maar voor transpersonen was het een opluchting. Geen ‘verkeerde’ puberteit betekende ook geen ellenlange corrigerende operaties.

4 4 2 PRESS c NRC Leo van Velzen
De Roemeense Ovidiu Jugovici (24), NRC Handelsblad, 1995. © Leo van Velzen

De zero’s: Eindelijk zichtbaar 

Waar medische hulp voor transgender personen snel ontwikkelde, bleef sociale acceptatie achter. Dat veranderde aan het begin van de 21ste eeuw. Een groep rolmodellen werd zichtbaar op televisie. In 2001 deed Kelly van der Veer (1980) mee aan Big Brother. Een groter publiek zag voor het eerst een jonge transgender meid die gewoon haar leven leidt. Transgender vrouw Loiza Lamers (1995) won in 2015 Holland’s Next Top Model en transman Freddie te Roller (1994) was te zien in het KRO-programma Hij is een Zij. Het publieke beeld van transgender personen veranderde langzaam van slachtoffers naar ‘gewoon’ mensen.

Nu: Genderinclusief

De emancipatie van transgender personen maakte ruimte voor non-binariteit. Personen die zich noch man noch vrouw voelen of iets daartussenin. In 2017 besloot de gemeente Amsterdam haar taal en toiletten genderneutraal te maken. De NS volgde toen ze tijdens Pride datzelfde jaar ‘Geachte dames en heren’ permanent veranderde in ‘Beste reizigers’. In 2018 mocht de eerste non-binaire persoon van de rechtbank een X in diens paspoort laten vermelden. En zo zullen ook in de komende jaren nog veel nieuwe ontwikkelingen volgen.

6 4 3a PRESS c Jeroen Ploeger hi res

Over de tentoonstelling 

De tentoonstelling Buitengewone geschiedenis. Transgender in Nederland vertelt het verhaal van de lange weg van uitstoting en vooroordelen naar emancipatie en erkenning. Zeventig jaar geschiedenis van transpersonen in Nederland komt samen in een visueel rijke expositie met levensgrote portretfoto’s, filminterviews en unieke objecten. Met persoonlijke verhalen laat de tentoonstelling de moed zien die mensen hebben (gehad) om zichzelf te zijn, dwars tegen maatschappelijke ideeën en verwachtingen in. Ontdek de diversiteit en rijkdom van de Nederlandse transgendergeschiedenis. IHLIA, centrum voor LGBTI heritage, heeft deze reizende tentoonstelling gemaakt. De tentoonstelling was voor het eerst te zien begin 2021 in de OBA in Amsterdam en daarna op vijf plekken door het land.

Heb jij ook een cultuurproject dat bijdraagt aan een inclusievere samenleving?

En twijfel je of je project voldoet aan onze voorwaarden? Of heb je behoefte aan een handige checklist voordat je aan een aanvraag begint? Doe dan onze Quickscan.