Transgender geschiedenis
Van pionieren in de jaren vijftig tot gender- inclusief vandaag. Bekijk op de tentoonstelling Buitengewone geschiedenis. Transgender in Nederland zeventig jaar aan genderdiverse geschiedenis.
Origineel door Tammie Schoots
Bewerkt voor website
Jaren ’50 & ’60: Transvrouw Christine
De tentoonstelling over de geschiedenis van transgender personen begint in de jaren vijftig. Toen werd voor het eerst een geslachtsveranderende operatie breed uitgemeten in de internationale media. Wie in december van 1952 een krant opensloeg, las over de Amerikaanse transvrouw Christine Jorgensen (1923-1986). In Kopenhagen vond ze een arts bereid om haar te opereren. Toen ze haar verhaal deed in kranten, werd ze overladen met berichten. Eindelijk konden velen een naam geven aan een diepgeworteld gevoel. Ze waren transgender.
Jaren ’70:De eerste genderkliniek
Het stigma rondom genderdiverse personen trok de aandacht van arts Otto de Vaal (1916-1993), later bekend als ‘de transendokter’. Zijn patiënten vertelden hoe ongelukkig ze in hun lijf waren. Om ze te helpen schreef hij gratis hormonen voor. Maar er bleef iets missen: geslachtsveranderende operaties. Met veel moeite vond hij de chirurg Philip Lamaker (1930-2019) bereid operaties uit te voeren. Een locatie was snel gevonden. Tuberculose nam af en dus stond herstelcentrum het Beatrixoord in Amsterdam leeg. De eerste genderkliniek was geboren.
Jaren ’90: Op z’n Nederlands
In de jaren negentig ontwikkelde de genderzorg zich in rap tempo. De wachtlijsten waren kort en zorgverzekeraars vergoedden operaties. Maar de minimumleeftijd van achttien jaar voor genderzorg bleef Peggy Cohen-Kettenis (1948) dwarszitten. Als psycholoog onderzocht ze de beleving van jonge transgender kinderen en pubers. Hun genderwens was niet anders dan die van volwassenen. Waarom moesten ze dan hun puberteit uitzitten? Als experiment kreeg in 1991 een groepje jongeren puberteitsremmers toegediend. Er was kritiek uit het buitenland, maar voor transpersonen was het een opluchting. Geen ‘verkeerde’ puberteit betekende ook geen ellenlange corrigerende operaties.
De zero’s: Eindelijk zichtbaar
Waar medische hulp voor transgender personen snel ontwikkelde, bleef sociale acceptatie achter. Dat veranderde aan het begin van de 21ste eeuw. Een groep rolmodellen werd zichtbaar op televisie. In 2001 deed Kelly van der Veer (1980) mee aan Big Brother. Een groter publiek zag voor het eerst een jonge transgender meid die gewoon haar leven leidt. Transgender vrouw Loiza Lamers (1995) won in 2015 Holland’s Next Top Model en transman Freddie te Roller (1994) was te zien in het KRO-programma Hij is een Zij. Het publieke beeld van transgender personen veranderde langzaam van slachtoffers naar ‘gewoon’ mensen.
Nu: Genderinclusief
De emancipatie van transgender personen maakte ruimte voor non-binariteit. Personen die zich noch man noch vrouw voelen of iets daartussenin. In 2017 besloot de gemeente Amsterdam haar taal en toiletten genderneutraal te maken. De NS volgde toen ze tijdens Pride datzelfde jaar ‘Geachte dames en heren’ permanent veranderde in ‘Beste reizigers’. In 2018 mocht de eerste non-binaire persoon van de rechtbank een X in diens paspoort laten vermelden. En zo zullen ook in de komende jaren nog veel nieuwe ontwikkelingen volgen.
Over de tentoonstelling
De tentoonstelling Buitengewone geschiedenis. Transgender in Nederland vertelt het verhaal van de lange weg van uitstoting en vooroordelen naar emancipatie en erkenning. Zeventig jaar geschiedenis van transpersonen in Nederland komt samen in een visueel rijke expositie met levensgrote portretfoto’s, filminterviews en unieke objecten. Met persoonlijke verhalen laat de tentoonstelling de moed zien die mensen hebben (gehad) om zichzelf te zijn, dwars tegen maatschappelijke ideeën en verwachtingen in. Ontdek de diversiteit en rijkdom van de Nederlandse transgendergeschiedenis. IHLIA, centrum voor LGBTI heritage, heeft deze reizende tentoonstelling gemaakt. De tentoonstelling was voor het eerst te zien begin 2021 in de OBA in Amsterdam en daarna op vijf plekken door het land.
Heb jij ook een cultuurproject dat bijdraagt aan een inclusievere samenleving?
En twijfel je of je project voldoet aan onze voorwaarden? Of heb je behoefte aan een handige checklist voordat je aan een aanvraag begint? Doe dan onze Quickscan.