Een onvoltooid verleden

Een ambtenarenstad met een belangrijke rol

“Ik had er eigenlijk geen idee van dat Den Haag zo’n bepalende rol speelde in het koloniale verleden,” vertelt een bezoeker van de tentoonstelling Koloniaal Den Haag. “Amsterdam, ja dat is een handelsstad, de rijke kooplieden daar profiteerden van de slavenhandel. Maar Den Haag was en is een ambtenarenstad, dat is heel iets anders.”

Precies dat punt, Den Haag als stad van regering en ambtenaren, is het onderwerp van de verrassende en informatieve tentoonstelling in het Haags Historisch Museum. Conservator Valerie Veenvliet: “Den Haag is de stad waar de regering, hoge gerechtshoven en ministeries zitten. Ook in de koloniale tijd was dat zo. Hier werden beslissingen genomen die een grote impact hadden op de mensen in de koloniale gebieden.”

Vrijheidsstrijdster

In de tentoonstelling worden elf ‘koppels’ voorgesteld, die steeds bestaan uit een bestuurder en iemand die de gevolgen van het Nederlandse koloniale beleid heeft ervaren. Zo staat Tula, die in 1795 de grote slavenopstand in Curaçao leidde, tegenover Albert Kikkert, die als marineofficier de slavenopstand met geweld tegenging.

Een ander bijzonder koppel bestaat uit Virginie Gameren en baron van Raders. Virginie was een tot slaaf gemaakte Curaçaose vrouw die in 1852 via een rechtszaak in Nederland haar vrijheid opeiste en won. In haar juridische strijd stond ze tegenover haar ‘eigenaar’, Reinier Frederik baron van Raders, gouverneur van Curaçao en later van Suriname.

Herdenkingsjaar

Het Haags Historisch Museum maakte deze tentoonstelling speciaal voor het herdenkingsjaar Slavernijverleden (1 juli 2023 – 1 juli 2024). Valerie: “In Koloniaal Den Haag gaat het over veel verschillende aspecten van slavernij en kolonialisme waar Nederland bij betrokken was: in Suriname, Indonesië en de Caribische Eilanden.” In al die gebieden hebben Nederlanders bestuurders en kooplui mannen, vrouwen en kinderen ruim drie eeuwen lang meedogenloos gebruikt voor hun eigen voordeel. “Veel mensen die via hun familie of op een andere manier met dat slavernijverleden verbonden zijn, leven nog dagelijks met de gevolgen daarvan. Daarbij gaat het vaak om allerlei vormen van discriminatie, maar ook om andere zaken. Zoals het voor mij met mijn Nederlandse roots relatief makkelijk is om mijn familiegeschiedenis in kaart te brengen, is dat voor hen vaak onmogelijk. Van veel tot slaaf gemaakten zijn nooit de gegevens vastgelegd. Daarom heet de tentoonstelling ook ‘Koloniaal Den Haag – een onvoltooid verleden’. Het verleden ligt niet achter ons, het werkt nog steeds door in het heden. Dat willen we hier laten zien. En wat dat betekent voor heel veel mensen in onze stad.”

Emotionele verhalen

In het tweede deel van de tentoonstelling komen die stadsgenoten zelf aan het woord. In 2022 vroeg het museum Hagenaars om te vertellen wat het koloniale verleden voor hen betekent. Dat gebeurde in samenwerking met culturele organisaties binnen de verschillende gemeenschappen in de stad. In Verhalensalons kwamen de verhalen los, soms met veel emotie; soms met woede en heel vaak met trots. Valerie: “We hebben mensen ook gevraagd om een voorwerp mee te brengen dat met hun verhaal verbonden is. Daaruit zijn er uiteindelijk twintig gekozen.”

In de zaal waar de voorwerpen te zien zijn, valt een bijzonder kledingstuk in rood en wit met halsketting op. De kleding hoort bij het verhaal van Diana Vlet, die zich inzet voor de rechten van de inheemse Surinamers: “Zij worden vaak vergeten als het om het koloniaal verleden gaat. Daarom vind ik het belangrijk om deze ketting en kleding te dragen. Op deze manier wil ik de inheemse cultuur uitdragen en doorgeven.”

Ontroerend is het enkelsieraad dat Ruud Chander inbracht. De enkelband is van zijn moeder geweest, die het sieraad tijdens haar leven nooit heeft afgedaan. Het was het enige voorwerp dat ze mee kon nemen toen ze als jonge vrouw van India naar Suriname reisde om daar contractarbeidster te worden. “Ik vraag mij vaak af: Hoe heeft ze dat gedurfd? Wat heeft haar gedreven om huis en haard te verlaten?”

Contractarbeiders

De relatief onbekende geschiedenis van de contractarbeiders in de koloniën komt ook aan bod in deze tentoonstelling. Na de afschaffing van de slavernij in 1863 en de tienjarige overgangsperiode daarna, haalden plantage-eigenaren in Suriname contractarbeiders uit China, Brits-Indië en Java om het zware werk van de tot slaaf gemaakten over te nemen. De contractarbeiders werkten een vaste periode onder ellendige omstandigheden voor een karig loon. Deze, min of meer gedwongen, immigratie van o.a. Hindostanen*, zorgde voor een grote Hindostaanse bevolkingsgroep in Suriname. Velen vertrokken later naar Nederland, waardoor Den Haag tegenwoordig de grootste Hindostaanse gemeenschap van Nederland heeft.

*De nazaten van de Brits-Indische contractarbeiders in Suriname worden Hindostanen genoemd. Het gaat hier namelijk niet om een cultureel-religieuze, maar om een etnische groep die zowel uit hindoes, moslims als christenen bestaat.

Publieksprogramma

Rondom de tentoonstelling organiseert het museum het hele herdenkingsjaar een uitgebreid publieksprogramma. Er zijn rondleidingen over de tentoonstelling, stadswandelingen langs de sporen van de slavernij, workshops Tracing your Roots voor jonge mensen, en Gesprekken voor morgen, waarin jonge onderzoekers en makers een nieuwe kijk geven op de verstrengeling van koloniaal verleden en heden.

Voor scholen is er een speciaal educatief programma ontwikkeld voor groep 7 en 8, en ook voor de onderbouw van de middelbare school. De tentoonstelling Koloniaal Den Haag – een onvoltooid verleden is te zien tot 3 september 2023.